सामुदायिक वनको तथ्याङ्कः

भोजपुर जिल्लामा हाल रहेका ५६५ वटा सामुदायिक वनलाई आधार मान्दा ६ वटा सव डिभिजन वन कार्यालयहरूले प्रति सव डिभिजन औसतमा ९४ वटा सामुदायिक वन व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ । जसमध्ये टेम्मे सव डिभिजन वन कार्यालयको कार्यक्षेत्रमा सर्वाधिक १६२ (२८.६७%) वटा रहेका छन् । सबैभन्दा कम हतुवागढी सव डिभिजन वन कार्यालयको कार्यक्षेत्रमा ४६ वटा (८.१४%) सामुदायिक वनहरू छन् । सामुदायिक वनको क्षेत्रफललाई आधार मान्ने हो भने सबैभन्दा बढी टेम्के सव डिभिजनले १०७६२.२४ हेक्टर वन व्यवस्थापन गर्नुपर्दछ भने सबैभन्दा कम हतुवागढी सव डिभिजनले ४६१०.१७ हेक्टर वन व्यवस्थापन गर्नुपर्छ र वनक्षेत्र उपभोगको आधारमा प्रति घरधुरी औसतमा ०.८८ हेक्टर सामुदायिक वन पर्दछ जुन कोशी प्रदेशको (०.७९) तथा राष्ट्रिय औसत (०.८४) भन्दा बढी हो । सबैभन्दा कम अरुण सव डिभिजनका उपभोक्ताले प्रति घरधुरी ०.७१ हेक्टर र त्यसपछि टेम्के सव डिभिजनका उपभोक्ताले प्रति घरधुरी ०.७२ हेक्टर वनक्षेत्र उपभोग गर्दछन् । यसैगरी सबैभन्दा बढी आमचोक सव डिभिजनका उपभोक्ताले प्रति घरधुरी १.१४ हेक्टर वनक्षेत्र र त्यसपछि रामप्रसादराई सव डिभिजनका उपभोक्ताले १.०६ हेक्टर वनक्षेत्र उपभोग गरेका छन् । क्षेत्रफललाई आधार मान्दा भोजपुरमा प्रतिसमूह औसत क्षेत्रफल ८०.२१ हेक्टर रहेको छ जुन देशव्यापिको औसत १०७.०५ हेक्टर तथा कोशी प्रदेशको औसत ११६.६० हेक्टरको तुलनामा कम हो । 

स्थानिय तह अनुसार सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरुको तथ्याङ्कः

स्थानीय तह अनुसार सामुदायिक वनको तथ्याङ्क हेर्दा प्रति स्थानीय तह औसतमा ६२.७८ सामुदायिक वन उपभोक्ता समूह रहेका छन् । यसैगरी घरधुरीलाई आधार मान्दा प्रतिपालिका ५६८४ घरधुरी र वनको क्षेत्रफल औसतमा ५०३५.४९ हेक्टर रहेको छ । यीमध्ये षडानन्द नगरपालिका क्षेत्रमा सर्वाधिक १०२ वटा सामुदायिक वन (१८.०५%) रहेको देखिन्छ भने सबैभन्दा थोरै साल्पासिलिछो गा.पा.मा १८ वटा (३.१९%) मात्र सामुदायिक वन हस्तान्तरण भएको देखिन्छ । यदि उपभोगलाई मात्र आधार मान्ने हो भने सबैभन्दा बढी साल्पासिलिछोगा.पा.का उपभोक्ताले प्रति घरधुरी १.९९ हेक्टर वनक्षेत्र उपभोग गरेका छन् भने सबैभन्दा कम टेम्केमैयुङ पालिकाका उपभोक्ताले प्रति उपभोक्ता ०.६६ हेक्टर वनक्षेत्र उपभोग गरेका छन् । 

आर्थिक वर्ष अनुसार सामुदायिक वन हस्तान्तरणको प्रवृत्ति (Trend Analysis)

भोजपुर जिल्लामा आ.व. २०४६/०४७ बाट सामुदायिक वन हस्तान्तरण हुन थालेको देखिन्छ । भोजपुर जिल्लामा सामुदायिक वनको उमेर करिब ३३ वर्ष भएको देखिन्छ । जिल्लामा सर्वाधिक संख्यामा सामुदायिक वन आ.व. २०५१/०५२ मा ६२ वटा हस्तान्तरण भएको देखिन्छ भने आ.व. २०७५/७६, २०७७/७८, २०७९/८० र २०८०/८१ शून्य हस्तान्तरण वर्षको रूपमा अंकित छ। यसबीच केही सामुदायिक वनहरू गाँभिने र मिसिने गरेकोले यहाँ उल्लेखित कूल समूह संख्यामा फरक पर्नसक्छ । पछिल्लो पटक आ.व. २०७८/७९ मा २ वटा सामुदायिक वन हस्तान्तरण भएको छ । हस्तान्तरणको समग्र प्रवृत्ति हेर्ने हो भने अधिकांश सानासाना सामुदायिक वन हस्तान्तरण भएका छन् । 

सामुदायिक वन उपभोक्ता समूह पुरस्कारः 

आ.व. २०८०/८१ मा पुरस्कृत भएका सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरुको विवरण निम्न अनुसार रहेको छः

कार्यक्रमको उद्देश्यः

• स्थानीय समुदायहरुका वसोवास क्षेत्र वरिपरिको वनक्षेत्रलाई सामुदायिक वनको रुपमा हस्तान्तरण गर्नु । 
• सामुदायिक वन उपभोक्ताहरुको ज्ञान, सीप र क्षमता अभिबृद्धि गरी व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी वनाउने । 
• सक्रिय वन व्यवस्थापनबाट सामुदायिक वन उपभोक्तासमूहको संस्थागत क्षमतालाई विकासगरी वनको दिगो व्यवस्थापन गर्ने र वन क्षेत्रको उत्पादकत्वलाई वृद्धि गर्ने। 
• वन क्षेत्रवाट प्राप्त हुने लाभांशको न्यायोचित वितरणको सुनिश्चितता गरी स्थानीय जनताको जीविकोपार्जनमा सुधार ल्याउनुका साथै वातावरणमा समेत सुधार ल्याउने । 
• वन व्यवस्थापन तथा उद्यम विकासको माध्यमवाट ग्रामीण क्षेत्रमा गरीवी न्यूनीकरण गर्ने । 

अपेक्षित उपलब्धिः 

• सामुदायिक वन हस्तान्तरणबाट वस्ती वरिपरिका र अन्य हैसियत बिग्रिएका वनको राम्रो संरक्षण भइ वनको अवस्थामा सुधार आउने । 
• स्थानीय समुदायको आवश्यकता र वनको अवस्था अनुसार यसको सक्रिय व्यवस्थापनबाट वनको अवस्था र उत्पादकत्वमा सुधार भई वनको दिगो व्यवस्थापन हुने । 
• सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरुको संस्थागत तथा मानव स्रोतको विकासबाट सामुदायिक वनको प्रभावकारी सञ्चालन र व्यवस्थापन हुने । 
• वनक्षेत्रको विकासको माध्यमबाट विपन्न, महिला, दलित, जनजाति एवं पछाडि परेका तथा पारिएका वर्गलाई रोजगारीका अवसरहरुको सिर्जना तथा आय बृद्धि गरी वैकल्पिक जीविकोपार्जनका अवसरहरुबाट मानवीय तथा आर्थिक गरीबी न्यूनिकरण गर्न सहयोग पुग्ने । 
• न्यायोचित वितरण पद्दतिद्वारा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूह भित्रका गरीब, बिपन्न तथा सीमान्तकृत समुदायको समतामूलक पहूँच तथा अवसरको सिर्जना हुने ।