प्रदेश सरकार | डिभिजन वन कार्यालय, भोजपुर | | भोजपुर, कोशी प्रदेश, नेपाल. ::

प्रदेश सरकार

पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालय

वन निर्देशनालय

डिभिजन वन कार्यालय, भोजपुर

भोजपुर, कोशी प्रदेश, नेपाल

व्यावसायिक र सिर्जनशील प्रशासनः विकास, समृद्धि र सुशासन.

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक मुलुक नेपालका सात वटा प्रदेशहरूमध्ये पूर्वी क्षेत्रमा रहेको कोशी प्रदेश अन्तर्गतको भोजपुर जिल्ला मध्यपहाडी भूभागमा अवस्थित छ । २ वटा नगरपालिका र ७ वटा गाउँपालिका भएको यस जिल्लाको कुल क्षेत्रफल १५०७ वर्ग कि.मि. रहेको छ ।  समुद्र सतहदेखि १५३ मि. उचाईमा रहेको हसनपुर देखि ४१५३ मि. उचाईमा रहेको सिलिचुसम्म फैलिएको यस जिल्लामा सुन्दर रमणीय प्राकृतिक दृश्य भएका स्थान तथा धार्मिक सांस्कृतिक महत्वका स्थानहरु छन् । यसमा खासगरी सिद्धगुरु षडानन्दको आश्रम भएको दिङ्गला क्षेत्र जहा रुद्राक्षको प्राकृतिक वन रहेको छ, सिद्धकाली मन्दिर, टक्सार वजार, नाँगछाँगा, ट्याम्केडाँडा, सेल्मेडाँडा आदि हुन् । भोजपुर जिल्ला परम्परा देखिनै भोजपुरे खुकुरी, तामा, पित्तलका हस्तकलाका सामान, ढाका कपडा उत्पादन गर्ने जिल्लाको रुपमा प्रसिद्ध छ । यस जिल्लाको अधिकाँश भू-भाग पहाडी क्षेत्रमा पर्दछ । 

यस जिल्लाको ईतिहास अनुसार पृथ्वी नारायण शाहले माझ किराँत विजय गर्दै आउँदा यस ठाउँलाई जितेपछि जितेको खुशियालीमा ठूलो भोज आयोजना भएको र बाँकी रहेको खाना यही ठाउँमा पुरेर गएको हुनाले यसको नाम “भोजपुर” रहन गएको किम्वदन्ती रहेको छ । यद्यपि यस भेगलाई त्यसअघि प्रसिद्ध धार्मिक स्थल सिद्धकालीको नाम अनुसार सिद्धपुर रहेको थियो । अर्को भनाई अनुसार पहिले यस जिल्लाको उच्च पहाडी क्षेत्रको जंगलमा भोजपत्रको रुखहरु प्रशस्त पाईने हुनाले यसको नाम “भोजपुर” रहन गएको भन्ने पनि लोकोक्ति रहेको पाईन्छ । नेपालको एकीकरणपछि पूर्वी गौँडा धनकुटाबाट यो क्षेत्र प्रशासित भएपनि माझ किराँतको नामले पुकारिन्थ्यो । राणाकालीन समयमा पूर्व ४ नं. भोजपुर (माझ किराँत) एक प्रशासनिक एकाइ थियो । २०१९ सालमा प्रशासकीय क्षेत्र विभाजन गरेपश्चात् यो जिल्ला पहिले सगरमाथा, २०३२ सालदेखि कोशी अञ्चल र हाल कोशी प्रदेश अन्तर्गत पर्दछ र यसको सदरमुकाम भोजपुर बजार हो । यो बजार बसेको ठाउँ चारैतिरबाट देखिने खुल्ला डाँडामा रहेको र प्राकृतिक, प्रशासनिक एवं सामरिक दृष्टिकोणले गढी र अड्डा बन्न उपयुक्त भएको, प्रसिद्ध धार्मिक स्थल सिद्धकाली देवीको मन्दिर बजारमाथि रहनुकासाथै तलतिर खिकामाछा (हाल टक्सार बजार) पनि बसोबासको दृष्टिकोणले उपयुक्त देखिएकोले उक्त स्थानहरू भोजपुरको सदरमुकामको रूपमा कायम भएको देखिन्छ ।

करिब दुई हजार बर्ष पहिलेदेखि नै यस ठाँउमा बिभिन्न किराँत जातिहरुको बसोबास हुँदै आएकोले अहिले पनि किराँत जातिको (जम्मा जनसंख्या ३४.१%) बाहुल्यता रहेको छ । किराँत जातिको सभ्यता र सँस्कृतिको उद्गमस्थल यहि माझ किराँत हो । यो जाति बाहेक यहाँ क्षेत्री (१७.७%), तामाङ्ग (१०.८%), नेवार (७.६%), मगर (४.९%), ब्राम्हण (४.६%), विश्वकर्मा, परियार, मिजार, कुलुङ्ग (राष्ट्रिय जनगणना, २०७८) आदिको बसोबास रहँदै आएको छ ।

वि.सं. २०४० सालमा तत्कालिन जिल्ला वन कार्यालय भोजपुरको नामबाट स्थापित यस कार्यालयले स्थानीय वासिन्दालाई वन सम्वन्धी सेवा पुर्‍याउदै आएको छ । नेपाल सरकार (मन्त्रिपरिषद्)को मिति २०७५/०३/३२ को निर्णय अनुसार यस कार्यालयको नाम डिभिजन वन कार्यालय भोजपुर रहेको छ । तदनुसार यस कार्यालयको सांगठनिक संरचना कोशी प्रदेश सरकार, पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालय, वन निर्देशनालयको मातहत रहेको छ । २ वटा नगरपालिका र ७ वटा गाउँपालिका गरी जम्मा ९ वटा स्थानिय तह भएको भोजपुर जिल्लामा यस कार्यालय अन्तर्गत ६ वटा सव डिभिजन वन कार्यालय कायम गरि वन सम्वन्धी सेवा प्रदान गर्दै आइरहेको छ ।  

भोजपुर जिल्लामा हावापानी तथा उचाईको दृष्टिकोणले धेरै विविधता पाइन्छ । समुद्र सतह देखि सिलिचुङ्ग (४,१५३ मिटर) सवैभन्दा अग्लो स्थान हो भने हसनपुर (१५३ मिटर) सवैभन्दा होचो ठाउँ हो । सदरमुकाम भोजपुर बजार समुद्री सतहबाट १,५४० मिटरको उचाईमा रहेको छ । यहाँ पहाड, खोंच, टार, नदी तथा उच्च पहाडहरु समेत रहेका छन् । यस जिल्लामा रहेको वन क्षेत्रमा उष्ण प्रदेशमा पाइने साल देखि हिमाली क्षेत्रमा पाइने शीतोष्ण हावापानी तथा कोणधारी जंगल समेत पाइन्छ । यस जिल्लाको हावापानीमा अत्याधिक विविधता भएको हुँदा यस क्षेत्रमा पाइने वन्यजन्तु तथा वनस्पतिहरुमा पनि ठूलो विविधता रहेको पाइन्छ ।  
डिभिजान  वन वन विकास कार्यक्रमहरूमा सामुदायिक वन तथा विपन्नमुखी कवुलियती वन विकास कार्यक्रमले मौजुदा वनको विकास तथा गरिबी निवारणमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ । मौजुदा वनक्षेत्र मध्ये हालसम्म ५६५ वटा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरूका ५११५४ घरधूरीहरूलाई ४५३१९.४८ हेक्टर वनक्षेत्र सामुदायिक वनको रूपमा हस्तान्तरण गरी सकिएको छ । त्यस्तै १९५ वटा कबुलियती वन समूहका १५७६ घरधुरीहरूलाई ७९२.६२ हेक्टर वनक्षेत्र कबुलियती वनको रूपमा हस्तान्तरण भएको छ । दुबै कार्यक्रमले जिल्लाका अधिकांश घरधुरीलाई वन्यजन्य पैदावार परिपूर्ति गरी गरिबी न्यूनीकरणमा टेवा पुर्‍याएको छ भने वन जंगलको संरक्षण, विकास तथा सम्वर्धनमा समेत प्रत्यक्ष रुपमा सहयोग पुगेको देखिन्छ ।

पृष्ठभूमि